اصلا چرا سریِ “اثر پروانه‌ای”؟ ایده‌ی اولیه‌ی خاص با موضوعاتِ جذابِ روی کاغذ، عدمِ موفقیت و شکستِ تمام عیارِ برای یک مجموعه؛ دقیقا جمله‌ی قبل سرنوشتِ سه‌گانه‌ی اثر پروانه‌ای است. چراکه وقتی مجموعه‌ای چنین بد شروع و پایان یابد، برای همیشه به فراموشی خواهد رفت. مجموعه‌ای که فقط قسمتِ اولش در سالِ (۲۰۰۴) متوسط و قابل تحمل بود و در ادامه‌ی راه به “فاجعه” تبدیل شد. اما فراوان نیستند فیلم‌هایی که “اثر پروانه” از نظریه آشوب نامشان باشد (یاداشت کوتاه است، اما به موفق‌ترین فیلم‌های دیگر اشاره خواهد شد) اثر پروانه‌ای از فیلم‌های پر مخاطبِ همین دست موضوعات بود و بد نیست نگاهی به روندِ شکستش داشته باشیم. با یاداشتی کوتاه درمورد دلایل شکست و فراموشی این مجموعه، با من و سینما-فارس همراه باشید.
فیلم اول؛ آن‌قدر ها هم بد نیست و چون اندکی متفاوت است، حتی ممکن است به مزاق بیننده خوش بیاید! فارق از هرگونه جنبه‌ای که در یاداشت خواهیم گفت، دِرام و عاشقانه‌ای فوق‌العاده در فیلم وجود دارد، که در آینده حتی همین وجهه هم اُفت کرد!
استفاده از نظریه آشوب-بی‌نظمی (جالب و پیشنهادی برای مطالعه!) در ابتدای سری و تاکیدِ بر همان اثرِ پروانه‌ای، اوایل نویدِ خلقِ خط‌های داستانی متفاوت و درگیر کننده‌ای (پیچیده) می‌داد. به همین دلیل، این فیلم در سال انتشار و حتی بعدها مورد توجه قرار گرفت (از نظرِ فروش!) به همین دلیل هم ساخت نسخه‌های نچسب و ناهماهنگ و “پَرت” دوم و سوم در سال‌های بعد، تیک خورد. اما این سری با سوءاستفاده کردن از این موضوع و نپرداختن دقیق به حداقل‌ها، به بیراهه و زیاده‌گویی روی آورد. منطق‌های خیلی خاصِ چنین مبحثی، تبدیل شده و در حَدِ ساده شده‌ای در خدمتِ چند داستان “عاشقانه” به مخاطب ارائه شده‌اند؛ که نه عُمقِ دارند، نه هیچ ارزشی برای کسی که از این نظریه بی خبر بوده و قرار است تازه با آت آشنا شوند. بله، قبل‌تر درست شنیدید واقعا این مجموعه، بیشتر شبیه به عاشقانه‌ها‌ی شکست خورده است که البته تک-تک اِلمان‌هایش می‌لنگد! (اما حداقل فیلمِ اول عاشقانه‌ی بدی نیست!)
فیلم اول؛ دلایل چندان منطقی نیستند و بیشتر استفاده‌ی فرعی از آن ها شده نه آن چیزی که مخاطب انتظارش را دارد. “بخاطر تو برمی‌گردم” این تصویر حداقل جالب توجه است از هر دو حنبه‌ی عاشقانه و بعدهای زمانی مختلف(سعی شده تصاویرِ جالبی در پَسِ نکاتِ منفی انتخاب شوند!)
شخصیت‌های اصلی (“Jumper”ها) اعمالِ غیرمنطقی و بیشتر بی‌هویتی در آنها موج می‌زند؛ اصلاً درست و حسابی حتی چند کلمه‌ای در موردِ تاثیر تصمیماتِ صحبت نخواهد شد و فقط اشاره‌های ضعیفی وجود دارد. حال با این‌همه، هنوزهم فیلنامه‌ی قسمت اول خاصیت‌هایی “چند” دارد. دلیل اینکه باید یاداشتی در این مورد نوشته می‌شد، تاکیدِ برروی موضوع تغییرات و تاثیراتِ تصمیمات کوچک و بزرگ در زندگی است؛ اینکه باید چند “کلام” درست و حسابی در موردِ موضوع تفکربرانگیزی صحبت شود، دلیلی بود که این فیلم در ابتدا “نامی” به دست آورد. از بهترین فیلم‌هایی که با اختلاف هنوز هم ارزش دیدن در موردِ این موضوعات را دارد، فیلم (Mr Nobody) بود؛ که جالب است هم‌زمان در سالی که آخرین نسخه از این مجموعه منتشر شد (۲۰۰۹) به بازار آمد .حال فیلم “آقای هیچکس” زمین تا آسمان از نظرِ کیفی پیشتازتر و برتر از مجموعه و قسمتِ آبکی سوم بود. (اگر به “تصمیم‌گیری” علاقه‌مند هستید، “آقای هیچکس” پیشنهاد می‌شود!)
فیلم دوم؛ یک عقبگردِ شدیدا نابود کننده برای مجموعه بود، اما همین قاب ارزشِ چند برابری نسبت به اضافه‌گویی‌های این قسمت دارد و به عمقِ نابودی و پذیرفتن تصمیمات و سرنوشت، اندک اشاره‌ای دارد (البته منظور سرنوشتِ شخصیتِ اصلی است!)
مثلا تاثیرپذیری روایت‌های سنگینِ خط‌های زمانی در داستان و جنبه‌های مختلفِ سفر در زمان باید قابل قبول پیاده می‌شدند! (اگر از طرفداران “زمان” باشید، که کلا زیر و بم را از قبل می‌دانید) “لوپ”های نا به جا و اصلا “عامل” نامشخص و درهمِ “تصمیمات”، نمی‌گذارند کلا به بعدِ تغییر زمان در سری “جدی” تفکر کرد و پیش‌تر به نوعی اشاره کردیم، بیشتر “بهانه” می‌ماند تا علت! “اثر پروانه‌ای” هرگز نمی‌تواند به حَد و مرزِ فیلمی که خیلی از فاکتورهایش را قرض گرفته، “Donnie Darko” نزدیک هم شود. الهامِ مستقیم و پرواضح از “دانی دارکو”، خصوصا برای پیچش‌های مختلف بعدها شکست‌شان خیلی مشهود است! اما مشکل (دلیل) اصلی‌تر آن جایی است، که این سه فیلم و هدفِ کلی مجموعه، حتی نتوانست در یک راستا هم حرکت کند؛ سری هر بار خودش، خودش را نقض می‌کرد! حتی در قسمت سوم که تغییر سبک هم می‌دهد، اما حداقل چندین “شبه” اشاره در مضمون اصلی در فیلم اول پیدا می‌شود که در مردابِ درهم‌ریختگی محو می‌شوند. باز هم اما! این سری حتی به نکات و نتیجه‌های مختلفی چنگ می‌زند تا خودش را بیشتر بالا ببرد.
فیلم سوم؛ شکست همه جانبه و بسته شدنِ پرونده‌ی “اثر پروانه‌ای” برای همیشه، دقیقا مثل همین آخر داستان! اصلا این قسمت تبدیل به یک مخلوطِ عجیبی از سبک‌های نامرتبط با هم شد (واقعا جدا از مجموعه، از آن فیلم‌های غیرقابل تحملِ رو مُخی است!)
پیروی از عقایدِ عجیب و قدیمی و این که انسان بعد از مرگ، به زندگی دوباره در بُعد دیگر و تولد دوباره به عنوان کودک باز خواهد گشت (دقیقاً اطلاع ندارم کدام فرهنگ‌ها، اولین‌ها بودند که چنین تفکرشان بود؛ با رعایت ادب، واقعا چه “چیزهایی” که وجود ندارد!) همان‌طور که در سری چندین بار اشاره می‌شود، اما راستش فقط مثل یک شوخی بی‌ربط است! حتی اگر به دنبالِ این مسئله‌ی “خاص” بگردید، باز هم چیزی دست‌گیرتان نمی‌شود و چنین ادعاهایی در سری کلا کم نیستند. شاید یکی دلایل اصلیِ شکست در ادامه، همین “بی‌ربط‌ها” و “بی‌نتیجه‌ها” بودند. (پیشنهادِ این موضوع، اثر “Enter theVoid” از کارگردانِ بزرگ “گاسپار نوئه” است، که حتی با موضوعاتِ خاص هم می‌تواند فیلم عالی بسازد!) جمع‌بندی و سخن آخر؛ سری “اثر پروانه‌ای” حداقل در آن زمان حضور و وجود داشت! امروزه، کمتر فیلمی با این موضوع که مخاطبانِ “خاص” هم دارد، انتشار می‌یابد؛ به نظر می‌رسد پرونده‌ی این سری با شکستِ کیفی-تجاری‌اش، برای همیشه بسته شد و تجربه‌ای غلط و بی‌ثبات برای ادامه دهندگانِ این راه شد! اما در آخر ما طرفداران شدیدا فیلم یا مجموعه‌ی با کیفیتی درموردِ اثر پروانه‌ای در دهه‌ی کنونی خواستاریم!
[poll id=”36″]
نظرات
من اصلا نمی دونستم مجموعه فیلم هست! با اینکه نسخه اول رو دوست داشتم و فکر کنم دوبار هم دیدمش بار اول درست و حسابی متوجه پوینت فیلم نشدم و حتی چندتا ویدیو تحلیل داستانی هم نگاه کردم!