نقد فیلم Promising Young Woman | یک قیصر زنانه

در میان نامزدهای گلدن گلوب امسال، یکی از فیلم­‌هایی که کمتر تصور می‌شد بدرخشد، «زن جوان نویددهنده» است. فیلمی دلهره‌­آور با تم تجاوز و انتقام که یک فیلم‌سازِ زن تازه­‌کار به نام امرالد فنل آن را ساخته و نخستین فیلم مهم در واکنش به جنبش « ME Too» بوده است. این فیلم به سیاق اکثر فیلم­‌های فیلم‌سازان تازه‌­کار، ابتدا در جشنواره فیلم ساندنس درخشید و پس از آن هم توانست نمرات بالایی از منتقدان کسب کند.

فیلم با نماهایی اسلوموشن از مردانی سرخوش و در حال رقص شروع می­شود که فیلم‌ساز تعمدا بیشتر این نماها را از پایین‌­تنه‌­ی آن­‌ها گرفته­ است. شروعی که هم با لحن کمدی سیاه فیلم و هم با تم مرتبط با تجاوز آن متناسب است و بستر خوبی را برای عنوان­‌بندی فراهم می‌­کند.

در سکانس اول، خلاصه­‌ای از نقشه‌­ی کلی فیلم را می‌­بینیم. شخصیت اصلی فیلم به نام کساندرا توماس که خودش را با حالت غیرطبیعی نشان داده، با مردی غریبه برای رفتن به خانه همراه می‌­شود و در زمانی که مرد قصد سوءاستفاده از این حالت او را دارد، کساندرا ناگهان به مرد تلنگر می‌زند و او را متنبه می­‌کند. البته هنوز پازل شناخت ما از کساندرا تکمیل نشده و نمی­‌دانیم که او برای این بازی که کار هر روز اوست، چه نیتی دارد. فیلم‌ساز در این سکانس به خوبی در لحظات نزدیک شدن بیش از حد مرد به کساندرا، نماهای محو و ماتی با کادر خالی نشان می‌­دهد تا نوعی حس بدبینی و ابهام را به جای تصاویر نامناسب به مخاطب ارائه کند.

سکانس بعد با نمای مدیوم شات درخشانی از راه رفتن کساندرا شروع می‌­‌شود که در آن، دوربین با یک تیلت نرم، به بالا می‌­رود و قطرات سرخی بر دست کساندرا ما را می‌­ترساند اما با کامل شدن دید ما از کساندرا، متوجه می­‌‌شویم که سس پیراشکی بر دست او ریخته است. این بار نیز فیلم‌ساز علاوه بر تقویت لحن کمدی سیاه فیلم، شمه‌ای از آن تم فریبی را که کساندرا در طول فیلم مدام تکرار می­‌کند، در یک لحظه به ما ارائه می‌دهد.

کساندرا یک زن قوی و جسور است که می­‌خواهد انتقام تجاوزی را که به دوست صمیمی­‌اش نینا شده، از تمام مردان هوسران در کافه­‌ها و بارها بگیرد. کساندرا تصویر دقیقی از زن عصیان­گر امروز است که در موج چهارم فمینیسم در کمپین­‌های اینترنتی مثل جنبش «Me Too» تبیین و تئوریزه می‌شود. زنی که وقتی در خیابان آزار کلامی می‌شنود، می‌­ایستد و چنان مردان هتاک را با خشم و جدیت نگاه می­‌کند که آنان می­‌ترسند و شرمنده می­‌شوند. در صحنه­‌ی دیگری می‌­بینیم که وقتی یک راننده‌­ی وانت به کساندرا توهین می­‌کند، او با میله­‌ی آهنی به سراغ راننده می‌­رود و چراغ و شیشه­‌ی وانت او را می­‌شکند. شخصیت کساندرا به خوبی صلابت چنین زنی را بازتاب می‌­دهد و کری مولیگان نیز برخلاف تصویر لطیفی که از او در ذهن داریم، اقتدار مورد انتظار برای ایفای این نقش را به طور بی‌­نقص بروز داده است.

البته فیلم در پرداخت شخصیت کساندرا چند ضعف دارد که به ارائه‌­ی اطلاعات فیلم‌نامه برمی­‌گردد. اول آنکه رابطه­‌ی نینا و کساندرا صرفا در حد دیالوگ است و بهتر بود که امرالد فنل چند صحنه به صورت فلش بک برای عمق دادن و تاثیرگذاریِ بیشتر، طراحی می‌­کرد. از آنجایی که کل منطق قصه به رابطه­‌ی بسیار صمیمانه­‌ی نینا و کساندرا وابسته است، پرداختن عمیق به این رابطه اهمیت بالایی دارد.

دوم آنکه فیلم به ما نمی‌­گوید که چرا کساندرا قبل از آشنایی با رایان به فکر انتقام از ال مونرو نیفتاده بود؟ مگر کساندرا قبل از اطلاع از اینکه ال مونرو در شرف ازدواج است، نمی­‌توانست به اکانت او دسترسی پیدا کند؟ چه طور کساندرا که هر شب یک مرد غریبه را با نقشه­‌ی حساب شده­‌اش متنبه می­‌کند، تصمیم به تنبیه مستقیم کسانی که در خودکشی و تجاوز به نینا مقصر بودند، نگرفته بود؟

سوم هم آنکه کساندرا چه چیزی در رایان می­‌بیند که برخلاف تصمیم قبلی‌‌اش، با او وارد رابطه می‌­شود؟ این سوال از آن جایی مهم است که در اوایل این رابطه، رایان نیز مثل مردان هوسرانی که کساندرا هر شب به سراغ‌شان می‌­رود، به او پیشنهاد رفتن به خانه به صرف نوشیدنی می­‌دهد. جالب است که کساندرا با وجود اینکه از این پیشنهاد ناراحت می‌­شود و سریع رایان را ترک می­‌کند، اما در نهایت این رابطه را ادامه می‌­دهد. البته با وجود این گاف‌­های کوچک در فیلم‌نامه، شخصیت کساندرا به دلیل عملگرایی، جذابیت و وزن قابل توجهی دارد.

یکی از درون­مایه‌­های قابل توجه در «زن جوان نویددهنده»، چگونگی مواجهه‌­ی زنان با آزار جنسیِ هم‌جنسان خود است. در این فیلم، کاراکتر مدیسن و رییس دانشگاه (مدیر واکر) زنانی هستند که با وجود شنیدن روایت تجاوز به نینا و حتی بعضا با وجود دیدن فیلم آن، به او کمک نکردند و عملا هم‌دست متجاوز شدند. «زن جوان نویددهنده» در راستای رسالت آگاهی‌بخشی موج چهارم فمینیسم، به زنان تلنگر می­‌زند که نباید از کنار روایت‌­های آزار و تجاوز بی­‌تفاوت بگذرند. کساندرا به مدیسن و مدیر واکر درس خوبی می­‌دهد و آن­‌ها را نیز مثل مردان هوسران، متنبه می‌­کند.

در «زن جوان نویددهنده» انتقام با آموزه­‌های لیبرال متناسب است. کساندرا بدون خشونت و بدون آسیب زدن به کسی، صرفا از طریق نقش بازی کردن، بر سوژه‌هایی که انتخاب می‌­کند تاثیر می­‌گذارد و آن‌ها را متوجه زشتی کارشان می­‌کند. یکی از بارزترین جاهای فیلم که این ویژگی را در برنامه­‌ی کساندرا می‌­بینیم، دیدار او با وکیل ال مونرو است. وکیل بعد از دفاعی که از مرد متجاوز (و مردان متجاوز دیگر) کرده، پشیمان است و می‌­گوید که هرگز نمی­‌تواند بخوابد. کساندرا در مواجهه با او، هیچ تندی به خرج نمی‌دهد و حتی تاکید می­‌کند که او را بخشیده است و بهتر است که وکیل با خیال راحت بخوابد. برخورد کساندرا در این سکانس یادآور جمله‌­ی نلسون ماندلا است که می­‌گفت: «می‌­بخشم اما فراموش نمی‌­کنم.» زیرا فیلم‌ساز به دنبال دادخواهی است و روشن شدن حقیقت را بخشی از پروسه‌­ی جلوگیری از تکرار فاجعه می‌­داند اما موافق آسیب زدن به دیگران نیست زیرا این کار چرخه‌ی خشونت را فعال می­‌کند. فیلم‌ساز در پایان­‌بندی نیز علاوه بر افزودن بر تاثیرگذاری و بار دراماتیک قصه، آسیب زدن و انتقام خشن از متجاوز را نیز نفی می­‌کند و ترجیح می‌­دهد که ال مونرو به دست قانون بیفتد تا اینکه توسط شخصیت مثبت فیلم (کساندرا) آسیب ببیند.

پایان فیلم بسیار غافلگیرکننده و تاثیرگذار است. پس از آنکه کساندرا با مادر نینا دیدار می­‌کند و به پیشنهاد او، پروژه­‌ی تنبیه ال مونرو و مردان هوسرانِ دیگر را متوقف می‌­کند، فیلم وارد یک فصل عاشقانه می‌­شود تا ما گمان کنیم که کساندرا دیگر تلخی‌­ها را فراموش کرده و بعد از ازدواج با رایان، خوشبخت می‌­شود و فیلم قرار است به خوبی و خوشی تمام شود. اما فیلم‌ساز از این فصل عاشقانه بهترین استفاده را می‌­کند تا به خاطر تغییر تصمیم کساندرا و به سیم آخر زدن او، پایان فیلم غیرمنتظره و تاثیرگذارتر باشد. حربه­‌ی غافلگیری یک بار دیگر نیز تکرار می­‌شود. در سکانس انتقام از ال مونرو که او به طور معجزه‌­آسا دست خود را آزاد کرده و کساندرا را خفه می­‌کند، باز بر ظرفیت دراماتیک قصه افزوده می­‌شود و جذابیت فیلم بیشتر از قبل خودش را نشان می­‌دهد.

البته غافلگیری در پایان «زن جوان نویددهنده» به همین دو مورد ختم نمی‌‌شود و امرالد فنل با یک تردستی هنرمندانه، ناگهان به کساندرا جاودانگی می­‌دهد و متوجه می­‌شویم که کساندرا قبل از ورود به کلبه، هوشمندانه پیش‌بینی کشته شدن خودش را کرده و در هر حال در نقشه­‌اش می‌­تواند از ال مونرو انتقام بگیرد و چه انتقامی بهتر از تحویل دادن او به چنگال قانون؟

کارگردانی امرالد فنل در «زن جوان نویددهنده» بسیار جان دارد و او توانسته که زنانگی را به خوبی در فیلم تزریق کند. استفاده­‌ی فیلم‌ساز از ترانه‌­های زنانه، تاکید بر راه رفتن، آرایش کردن، لباس پوشیدن و هم‌صحبتی­های کساندرا با صاحب کار زنش در همین راستاست و حضور فیلم‌ساز زن را در پشت صحنه بازتاب می‌­دهد. برای مثال دو نمای درخشان در اوایل فیلم داریم که دوربین ابتدا با اینسرت از کمر کساندرا تا موهای او را به آرامی دنبال می­‌کند و سپس کات می­‌خورد به یک نمای مدیوم از او که به صورت مورب در کادر قرار گرفته و کتابی صورتی رنگ را می­‌خواند. طرح لباس، مدل مو، مدل تکیه دادن او به میز و طرح آن نی سرخ و سفیدی که در دهان دارد یکی از زنانه‌­ترین لحظات سینمایی امسال را برای ما می‌سازد.

یکی از ظرافت‌­های دیگر در کارگردانی، بازی فیلم‌ساز با عنصر چوب­‌خط است که هم در دفترچه یادداشت کساندرا آن را می‌­بینیم و هم در فصل­‌بندی خود فیلم؛ به طوری که بعد از غافلگیری نهاییِ ما با دستگیر شدن ال مونرو، چوب خط فیلم تکمیل می­‌شود و فیلم‌ساز این عنصر را به یک موتیف شوخ‌طبعانه در فیلم تبدیل می‌کند.

البته مسلم است که هنر امرالد فنل تا پختگی راه زیادی دارد و برای مقایسه، بد نیست فیلم «دختر گمشده» دیوید فینچر را به یاد بیاوریم که در لحظات پرتنش چه قدر عمیق­‌تر و تاثیرگذارتر کارگردانی شده است. برای مثال، اگر سکانس قتل دسی کالینز (نیل پاتریک هریس) در «دختر گمشده» را با سکانس انتقام گرفتن کساندرا از ال مونرو مقایسه کنیم، جامپ­ کات‌­ها، موسیقی دلهره‌­آور، میمیک چهره‌­ی رزاماند پایک، ترکیب رنگ و کنتراست نور آن سکانس بسیار جلوتر و قوی­‌تر از سکانس مشابه در «زن جوان نویددهنده» است.

«زن جوان نویددهنده» همچون نامش، نوید دهنده­‌ی ورود زن جوان و خوش قریحه‌­ای به سینماست که در نخستین تجربه‌­ی خود، فیلمی سرپا، دغدغه­‌مند و تاثیرگذار ساخته‌­است که واقعا لیاقت موفقیت در فصل جوایز را دارد.

[poll id=”137″]